Pages

2010/12/21

Амьдрал ба туслах дүр

 

       

Эхлэл  
  Амьдрал бол агуу жүжиг. Би найруулагч, гол дүрийн жүжигчин нь учраас үлгэрийн мэт сайхан, аль эсвэл эмгэнэлт болгох эсэхээ өөрөө л шийднэ. Жүжиг төгс төгөлдөр болох эсэх нь найруулагчийн ур ухаан, авъяас билэг, алдаагүй сайн зохиол, мөн туслах жүжигчидийн сонголтоос шалтгаалдаг. Бидний амьдралын салшгүй хэсэг бол эцэг эх, хань ижил, үр хүүхэд, анд нөхөд билээ. Тэд бол бидний туурьвиж буй жүжгийн туслах дүр юм. 
                        1. Алаг хорвоод төрсөн минь учиртай
            
Би бурхан шүтдэггүй, итгэдэггүй. Энэ хорвоод хүн болгон амьдрал хайрласан хоёр буурай минь миний бурхан. Тэд бол мөнхийн үнэн. Тэнхэлгээ тойрон эргэх эх дэлхийд оршин суух зургаан тэрбум гаруй хүний цөөнгүй хэсэг нь эцэг эхийн халамж хайрыг амсаж үзээгүй байдаг. Би бол эцэг эхийн агуу хайрыг амсаж өссөн өчүүхэн муу шимэгч хорхой. Яагаад өөрийгөө шимэгч хорхой гэж нэрийдсэн нь сонин байж болох юм. Эцэг эх минь халуунд халж, хүйтэнд хөрж, халтар хэдэн цаасны төлөө өөрийгөө зольж явна. Энэ бүхэн эцсийн эцэст хэний төлөө вэ? Хар хөлсөө цувуулан байж олсон мөнгийг нь хортон шавж мэт мэрж, ханаж цадахаа мэддэггүй зан бидэнд бий. Хатуухан хэлсэн үнэн үгийг нь хайхран сонсоогүй ч үе байгаа байх. Амьд ахуй цагт нь ачлалт хоёр буурайдаа ядаж ганц ч удаа “Энэ хорвоод төрүүлж өсгөсөнд тань баярлалаа” гээд хэлчихэж амжаагүй л явна. Цээжин доторх энэхүү бодлоо цаасан дээр ч болтугай бичин хэлье. “Ааваа ээжээ алаг хорвоод төрүүлж өсгөсөнд тань гялаалаа.”
            Идэх хоол, өмсөх хувцасыг минь олохын төлөө эцэг минь хэчнээн эсээ үхүүлээ бол. Хумхийн тоос байхаас эдүгээ хүртэл тээж төрүүлсэн өсгөсөн ижий минь хэчнээн шөнийн нойроо хугаслаа бол. Энэ их ачийг нь хариулах хэн ч үгүй. Хэзээ ч гарахгүй. Буруу үйлийн гэсгээлд ирдэг эцгийнхээ шанаадалтаар барцадаа тайлж, эндсэн алдааг минь зэмлэн ойлгуулах ижийнхээ сургаалаар би омогшиж явдаг аа. Орчлон ертөнц хорвоод эцэг эхийн минь үг шиг үнэн нь үгүй. Ижий аавын минь хайраас агуу нь үгүй билээ. 
            2. Нөхөрлөл эхэлсэндээ биш найзалж яваад яаж дуусах даа
           
Надад нөхөд олон бий. Уйлдаг, дуулдаг, уудаг. Сэтгэлийн минь нандин утсыг хөнддөг, тархины минь түгжээг мулталдаг, талх сахараа хувааж иддэг. Хүний амьдралын хамгийн анхны хүрээлэл бол гэр бүл. Харин дараагийнх нь найз нөхөд. Хүн гэдэг амьтан ухаан орсон цагаасаа л хэн нэгэнтэй үзэл бодлоороо итгэн үнэмшилээрээ нийцэж, нэг ёсондоо ахан дүүс болдог. Энэ харилцаагаа нөхөрлөл гэж нэрийднэ. Тэгвэл нөхөрлөл гэдэг чухам юу вэ? Залуу насны зүйл үү? Насан туршийн харилцаа юу? Тухайн хүний өөрийн сонголтоос шалтгаалж энэ асуултын учиг тайлагдана. Жишээ нь миний хувьд дутуу дулимагаа нөхөж, дундуур бүхнээ дүүргэж чаддаг арав гаруй нөхөд байлаа. Амьдралын шалгуур сорилт аажим аажмаар биднийг хэмэлсээр гарын хуруунд багтахгүй байсан тоо дөрөв хүртлээ буурсан. Тэгэхээр найз гэдэг тийм ч төгс төгөлдөр, итгэл үнэмшилтэй зүйл биш юм. Мөнгө хэмээх хүчирхэг зэвсэг таны гарт байгаа цагт танилын хүрээлэл тань улам тэлсээр л байна. Харин ядарч зовсон үедээ та ганцаар хоцорч мэднэ. Тиймээс найз гэдэг бол хийсвэр зүйл. Амьдралын бартаанаас шалгарсан, тодорхой цензурыг хангаж, итгэл ойлголцлын эзэнт гүрнийг сэтгэл дотроо байгуулагч хүнийг би найз биш анд гэж нэрлэмээр санагддаг. Анд гэдэг үг тэртээ 13-р зууныг санагдуулна. Тэмүүжин Жамухын нөхөрлөл бол анд гэдэг үгийн сонгодог утга юм. Хороох сэтгэл байвч ямар нэгэн далдын холбоо Жамухыг эзэмдэж сайн нөхрийн талд эргэсээр байдаг. Та найзаасаа юу ч бүү хар. Харин аль болох өөрийгөө зориулж сэтгэл дотор нь орон зай эзэнт гүрнийг бий болго. Энэ үйлдлийг чинь хүлээн авч эзэнт гүрнийг байгуулалцсан хүн л жинхэнэ таны анд болж чадна. Хүн болгонд нөхөд бий. Уйлдаг, дуулдаг, уудаг, иддэг. Харин анд бол ховор. Найз гэдэг бол ердөө л дөрвөн үсэг. Н.А.Й.З. 
                                    3. Гэр дүүрэн гэгээ цацруулагч
            
Хүнд маш олон сонголт тулгардаг. Зөв сонголт хийсэн хүн бэрхшээл зүдгүүрийг ялдаг жамтай. Гэр бүлийн салшгүй хэсэг болсон хань ижилээс тухайн хүний уруудах, өгсөх нь хамаарна. Ханиа зөв сонгосон хүн асар өндөр бай шагналтай азын сугалааны ялагч болдог гэхэд хэлсдэхгүй. Залуу насны ааг омог, хаврын тэнгэр шиг зан араншин эхнэр авч, нөхөр болсны дараа төлөвшин,жинхэнэ эр хүн болдог юм болов уу гэж би боддог. өмнө нь дандаа тэжээлгэдэг байсан бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй хүмүүний хэв маяг хөмөрсөн тогоо мэт эргэж хооллох, хувцаслах, амьдрах таатай орчныг нь бүрдүүлэх гээд л аар саархан зүйлээс авхуулаад хэзээ ч биелүүлж чадамгүй мэт асуудал чиний толгой дээр бууна. Харин чамайг ингэх үед хос багана мэт түшилцэж, халуун хайр урмын үгээр харамгүй шагнагч бүсгүйг чи олсон бол зөв сонголт хийсэн гэдэгтээ итгэлтэй байж болно. Эмэгтэй хүн, гэргий гэдэг бол хоол хийж, хувцас угаан, хүүхдийг чинь өсгөдөг хэрэгсэл биш ээ. Эр хүнийг залан чиглүүлэгч, итгэлт зөвлөх, энэхэн биений минь нөгөө тал юм. Тэд бас тайлагдашгүй агуу ертөнц. 
                                          4. Миний үргэлжлэл
           
Эр хүн энэ хорвоод эцэг болох үедээ хамгийн аз жаргалтай байдаг гэж би дуулсан. Удам залгаж, галыг нь манах үр нь тэдний амьдралдаа авч байсан хамгийн том бэлэг. Эцэг болсон эр хүн мөнгөө юунд, яаж зарцуулахаа мэддэг гэлцдэг. Хар багийн андийнх нь төрсөн өдөр түүний хувьд энгийн өдөр болон хувирч, наргиж цэнгэх байсан мөнгөөрөө нялх үрдээ “памперс” бариад л очно. Гэргийтэйгээ ам мурийж, харьмааргүй байлаа ч үрээ гэсэн эцгийн сэтгэл өөрийн эрхгүй гэр лүү нь зулгаана. Алтан дэлхийд хүн болж төрснийх ааваа гэж дуудуулах хамгийн сайхан байх даа. Үр хүүхэд гэдэг ертөнцийн чихэнд намайг дуулгах цуурай, мянга мянган жил нэрийг минь алдаршуулах миний үргэлжлэл.
            Төгсгөл
Хүний амьдралын салшгүй хэсэг болсон эцэг,эх хань ижил, үр хүүхэд, анд нөхдийгөө хайрлаж хамгаалан, халамжлах үүрэг гагцхүү гол дүрийн баатар бидэнд л бий. Хэн нэгэнд заан сургах, сэнхрүүлэн ухааруулах гэж үүнийг бичсэнгүй. Зүгээр л миний сэтгэлийн өчил, амьдралын маань зорилго, жүжгийн минь зохиол байлаа.

Харангадсан “Утаанбаатар”



(Фельетон)

(2066 оны дөрөвдүгээр сарын 5-ны өдөр)
Монголоо хайсан Монгол Аян замын тэмдэглэл
Кимчи сонины сэтгүүлч Ким Бат ху Яг

Одоогоос тавин жилийн өмнө эх болсон Монгол Улсад минь агаарын бохирдлоос шалтгаалан утаан галав юүлж угийн бие муутай би амьсгал бачуурахын эрхэнд БНСУ-руу дүрвэсэн юм. Үүнээс хойш таван жилийн дараа Монгол Улс усны хомсдолд орсон гэдгээ дэлхий нийтэд зарласан билээ. Элэг нэгт ахан дүүстэйгаа уулзаж төрсөн нутгийнхаа шорооноос авч харих санаатай хорин литр ус, хорт утааны баг, хөөрхий муу мишиокоо бариад гарсан юм. Сөүлийн онгоцны буудлаас хөөрөөд хоёр цаг 47 минут өнгөрч байтал бараан хар үүлэн дунд ороод ирлээ. Экипажийн дарга:
“Эрхэм хүндэт зорчигчидоо манай онгоц Монголын газар нутагт орж ирлээ. Хорт утааны багаа зүүж, хоёр гурван сав ус халааслаарай” гэж зарлав. Ойролцоогоор 76 минутын дараа Улаанбаатар хотын “Чингис хаан” нисэх онгоцны буудалд газардаж зорьсон газартаа ирсэн юм. Дэд бүтэц муу учраас суудлын машин явах аргагүй болж таксинд нь трактор явдаг ажээ. Хотын төв рүү явах замдаа Монгол хүний дасан зохицох чадварыг үнэхээр гайхсан юм. Сүүлийн жилд төрсөн хүүхдүүд нь агаарын онцлогоос шалтгаалж нахиу том хамартай нүх нь агаар цэвэршүүлэхэд зохицсон яг л шүүлтүүр шиг өтгөн хар үстэй болон хувирсан нь дасан зохицох чадвар сайтай үндэстэн гэдгийг харуулж байлаа. Улаанбаатар хотын хөгжил цэцэглэлт, барилга байгууламж, сайхан хүүхнүүдийн тухай бичихийг хүссэн ч харамсалтай нь хоёр нүд утаанд хорсоод олигтой сайн мэдэж чадсангүй. Харин Монгол хүмүүсийн аж амьдралын талаар багахан мэдээлэл цуглуулснаа сийрүүлье.
Ажлын байрны олдоц муутай хүнд хөнгөн үйлдвэр бараг байхгүй ба төрийн мэдэлд хэдэн худаг, хоёр цахилгаан станц, хувийн хэвшилд хорт утааны баг, шатахуун түгээдэг хэдэн компани ажилладаг байна. Хамгийн сонирхолтой нь ажилчид цалингаа цэвэр усаар бодуулан, шагнал цалиндаа хорт утааны баг, хоёр настай бут гэх мэт зүйлс авдаг аж. Хөдөлмөрийн хөлсний доод ба дээд хэмжээ нь 108 л ус бөгөөд НӨАТ, нийгмийн даатгал зэрэг татварууд хасагдаад ойролцоогоор 86 л ус гар дээрээ авдаг байна. Нэг авууштай тал нь энд баян хоосны ялгаа гэж алга. Ерөнхийдөө ядуу, нэн ядуу гэсэн нийгмийн бүлгүүд байдаг. Ядуу айл гэдэг нь хашаандаа хоёр гурван модтой, хөргөгчиндөө хэдэн литр усны нөөцтэй, гэр бүлийн гишүүд нь тус тусдаа “Адидас” брендийн хорт утааны багтай байна. Нэн ядуу айлын тухай бичээд илүүц биз. Хүний мууд дурлаад яахав. Өдөржин хотын соёлтой танилцаж явсаар нэг л мэдэхэд орой болчихлоо. Хонуулах айл олддоггүй үзэг нэгт нөхөр яруу найрагч С.Начингийн хашааны гадна очиж танайд хоноё хэмээн долдугаар өнгөний соль хоолойгоор орилтол бүрээс нь урагдсан бор гэрээс тонил цаашаа гэсэн хариу орилолт сонсогдов. Залуу насандаа тусархаг сайн залуу байсан юмсан гэж битүүхэн дотроо гомдож зогстол оюутан цагийн минь анд Баяржаргал тааралдлаа. Баяржаргалд учир явдлаа хэлээд Начингийн тухай асуутал:
“Хөөрхий муу Начин Өлзийбаяр гэдэг хүүхэнтэй гэрлээд дандаа доромжлуулж гэрт орж эм, гадаа гарч эр болж нөгөө муу  шулам шиг хүүхнийхээ үгээр байдаг болсон. Урдаас нь эвгүйхэн харахаар сална гэж айлгаад байдаг юм гэсэн. Өөрөө чааваас ухаангүй хайртай учраас авгайдаа атгуулчихсан байхгүй юу. Чи тэрэн дээр эмзэглээд гомдооод яахав “ гэж хэлэхэд нь дотор онгойгоод муу найзыгаа өрөвдөөд явчихлаа. Баяржаргалтай оюутан цагийнхаа хөгжилтэй зүйлсээ ярин гэрт нь хонох нүхээ малтаж дуусаад танайд хоноё хэмээн тал застал,
-Манайх тийм хүн хонуулаад байх айл биш шүү дээ гэж хариулав.
-Зүгээрээ би мишиоктойгоо явж байгаа, үүдэн дээр чинь ч хамаагүй засаад унтчихна гэж гуйсаар арай л гэж хонохоор боллоо. Баяржаргал маань Насанжаргал гэдэг монголжингоо бүсгүйтэй гэрлэж хоёр хөөрхөн хүүхэдтэй болжээ. Хүүхдүүдийнх нь нэр маш өвөрмөц. Том охиноо Хүчилтөрөгч, бага хүүгээ Галт-Ус гэж нэрлэжээ. Нэрнийх нь учрыг асуувал Монголын ард түмэн цэвэр агаар, мөрөн голтой болохыг бэлгэдсэн нэрийг хүүхдүүддээ хайрлах болж. Манай Баяржаргал ч яаж дутахав хүүхдүүддээ нэрийг нь өгчээ. Элдэв янзын хов жив яриад сууж байтал ашгүй нэг юм хоол нь боллоо. Өлсөж байсныг ч хэлэх үү гэрийн эзэгтэй Насаагийн хийсэн гуляштай пирошки гэдэг хоол маш амттай санагдсан юм. Маргааш өглөө Баяржаргалтай хамт ажил руу нь явахаар боллоо. Тэрбээр Монгол Улсын Засгийн газрын хэвлэл мэдээллийн албаны даргаар ажиллаж байгаа бөгөөд азаар тэр өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг-Ус ард түмэн, сэтгүүлчидтэй нээлттэй уулзалт хийхтэй таарсан юм. Уулзалтын танхим дотор “Эрүүл агаар” иргэний хөдөлгөөний тэргүүн Агаарзандан, “Миний Монголын агаар ус” хөдөлгөөний тэргүүн Тарвага нарын тэргүүтэй бухимдсан ард иргэд битүү дүүрсэн байлаа.
Хажууд зогсож байсан хоёр эмгэн ийн ярилцана.
-Саяхан Сайхансамбуугийн хүү усанд орсон гэсэн.
Нөгөө эмгэн нь:
-Пээх тэр чинь ямар цамаан цус вэ? Үхэхээсээ өмнө нэг усанд орж үзчихээд үхэх юмсан. Ер нь хамгийн жаргалтай үхэл чинь живж үхэх юм шүү дээ гэж ярилцахыг нь сонсоод нэг бодлын инээд ч хүрэх шиг нөгөө бодлын өрөвдөлтэй санагдаж байв.
Төд удалгүй Ерөнхийлөгч Элбэг-Ус индэр дээр гарч ирэн сэтгүүлчдийн асуултанд хариулж эхэллээ. Эхний асуултыг “Халуун хөнжил” сонины сэтгүүлч Г.Ганбагана тавьсан юм.
-Ноён Ерөнхийлөгчөө, та өнгөрсөн долоо хоногт толгойн дээрээ стакан ус асгаж байсан. Та төсөвийн усыг үрэн таран хийж ядарсан ард иргэдийнхээ татварын усыг ингэж үрэхээсээ айхгүй байна уу?
Элбэг-Ус хариуд нь:
-Та сая надаас толгой дээрээ яагаад ус асгасан бэ? гэж асуулаа. Би толгой дээрээ яагаад ус асгасан бэ гэсэн асуултанд тань хариулъя. Тэр өдөр манай найз надад стакан ус бэлэглэсэн юм л даа. Гэртээ аваачин хэдэн хүүхдийнхээ цангааг тайлъя гэж бодоод бариад явж байтал гэнэт чухал уулзалтанд орох болоод сандалан дээр хальт тавьчихсан чинь унаад толгойн дээр асгарчихсан юмаа. Ерөөсөө ийм л юм болсон. Төсвийн усыг үрэн таран хийсэн юм байхгүй л байгаа биз дээ. Шударга байцгаая. Шударга л байя л даа гэж Ганбаганы амыг таглалаа.
 Харин дараа нь “Үдшийн шивнээ” сонины сэтгүүч Г.Балжинням ийн асуув.
-Эрхэм Ерөнхийлөгчөө та эх орны хишигт ус, эрдэнийн хувьт ус, нийт 2,5 тонн усыг иргэн бүрт өгнө гэж амласан. Энэ амлалтын тань хэрэгжилт аль шатанд явж байгаа вэ?
Элбэг-Ус хариуд нь:
-Саяхан Оюу усны орд газрыг ашиглах талаар Канадын “Иван хүү муу найз” (Ivanhoe Mines) компанитай гэрээ байгуулсан. Эхний ээлжинд 200 сая тонн ус зээлээд иргэн бүрт дал, далан литр ус өгөхөөр боллоо, тийм үү. Үлдсэн хоёр тонн 430 литр усыг өгнө, мөн үү гэж дуусангуут
“Ирак” сонины сэтгүүлч Д.Энхсайхан гэгч баруун хөлийн гутлаа тайлаад Элбэг-Ус руу шидэв. Элбэг-Ус оногдоогүй хэрнээ ухаан алдаад уначихлаа. Төд удалгүй хаанаас ч гарсан юм маш муухай өмхий ихүүн үнэр хурлын танхимыг дүүргэж цугласан олон тарахаас өөр аргагүй болсон юм. Дараа нь сонсохнээ Энхсайхан сэтгүүлч усанд ороогүй 45 жил болсон. Элбэг-Усын хэлсэн хариултанд уурлаж гутлаа тайлсан, тэр үнэр хөлөөс нь гарсан учраас уулзалт тарж харамсалтай нь өөрөө хоригдсон гэнэ.
Монгол хүний царайнаас баясал, аз жаргал олж харна гэдэг Энхсайханы хөлний эвгүй үнэрнээс хэцүү зүйл байлаа. Харамсалтай нэг зүйл нь төрсөн нутгийнхаа шорооноос авч харих хүсэл минь биелсэнгүй. Төрсөн нутагт минь авах шороо ч алга. Ямар үнс шуудайлаад явалтай биш.